Het mannetje van Tomas Schats
Op het dak van een tussenwoning zit een luierend figuurtje. Als je beter kijkt, blijkt zijn leunstoel te bestaan uit het dak dat omgekeerd op zijn huis ligt. De dakkapel steekt uit de rugleuning. Even verderop staat eenzelfde figuurtje. Hij heeft tien huisjes verleid om uit het strakke gelid van de rijtjeswoningen te treden en samen een intiem kringetje te maken. Hijzelf slaat zijn armen om twee huisjes.

Het is een mannetje zonder gezicht, een stevige nek, elleboog- en knieloos, zonder zichtbare kleren. Zijn bewegingen zijn wat hoekig. Het is die onhandigheid die hem enigszins weerloos maakt. Toch is hij tot grote daden in staat. Een rijtjeshuis wrikt hij met een steeksleutel van zijn plaats en hij zaagt met gemak een vogelhuisje uit de nok van een dak.

Dakhuis, 50 x 15 x 12 cm, MDF en epoxy, 2018

Het kleine witte mannetje speelt de hoofdrol in het werk van Tomas Schats (Eindhoven, 1976). Zijn werk is heel herkenbaar: het bestaat uit bijna alleen contouren en veel zwart-wit. Wanneer je een lijntje weglaat, is de figuur niet meer als zodanig herkenbaar. Als de kunststroming zou bestaan, zou Schats behoren tot de figuratieve minimal art.

Voordat Tomas Schats voor de kunst koos, studeerde hij een jaar Bouwkunde. Misschien speelt in zijn werk daarom de Vinex-woning een belangrijke bijrol. Hij doorliep de Academie voor Beeldende Kunsten in Den Bosch en hij heeft een half jaar in Bergen (Noorwegen) gestudeerd aan de Kunsthøgskolen.

Wie is toch dat figuurtje?
Tomas: ‘Tsja, daar vraag je me wat… Hij heeft geen naam. Het is wel altijd hetzelfde mannetje. Een universeel figuurtje dat handelingen in de wereld uitvoert. Ik ben het zelf niet, ik ben er wel mee verbonden: hij staat bij mij in de buurt, iemand die naast mij functioneert. Hij is een beetje mijn alter ego.
Maar voor mij als maker is hij vooral een middel om een boodschap over te brengen. Hij kan het idee vertolken dat ik heb. Een idee met een twist en het figuurtje in de hoofdrol. Voor mij staat de esthetische waarde niet voorop. Natuurlijk moet het er wel goed uitzien, maar het mannetje is mijn vehikel om iets bij de kijker teweeg te brengen. Het is geen stijltje of lijntrucje. De inhoud staat voorop.’

Huizenrij, 350 x 40 x 100 cm, MDF en epoxy, 2019

Maak je kunst of design?
‘Ik heb daar eigenlijk nooit tussen gekozen. In mijn vroege werk maakte ik veel installaties: op de wand bracht ik lijntekeningen en dichtregels aan en daar voegde ik geluidseffecten bij. Tijdens onze eindexamententoonstelling in 2001 viel mijn werk op bij een redacteur van de VPRO-gids. Die ontmoeting betekende de start van mijn illustratiewerk voor kranten en weekbladen. In 2003 deed ik een performance in TENT. Ik werkte een maand lang in een cabine die in de tentoonstellingsruimte was geplaatst. Ik schetste met mijn rug naar het publiek toe aan mijn bureaublad en tekende op de wand. Iedere dag verzette ik de cabine een paar centimeter en zo verscheen stukje bij beetje de wandkunst in zijn geheel.

Later legde ik accent op tweedimensionaal werk. Maar ik maakte ook bewegwijzering, animaties en kunst in de openbare ruimte. Voor de Amsterdamse Postjesweg heb ik in 2010 op de uiteinden van een woonblok, twee daksculpturen gemaakt van gecoat staal: De Raammannetjes. Een poosje maakte ik met de hand tekeningen in kleine oplages. Die werden onder andere verkocht bij Museum Boijmans Van Beuningen. Maar dat bleek niet ideaal voor mij. De constante factor is mijn illustratiewerk gebleven.

Sinds drie, vier jaar werk ik een aantal tweedimensionale ontwerpen uit in driedimensionale sculpturen: unica en kleine oplages. Dat werk wil ik gaan uitbreiden. Het is nog in ontwikkeling en ik weet nog niet waar het op uitdraait, maar ik merk dat 3D me meer gaat brengen. Ik vind het fantastisch om met mijn handen ruimtelijk werk te vormen.’

Tomas concludeert hardop: ‘Eigenlijk kan ik mezelf niet plaatsen bij design maar ook niet bij kunst, noch bij illustratief of grafisch werk. Maar of het nu kunst wordt genoemd of toegepaste kunst, mijn werk heeft dezelfde intentie.’

Toiletrolhouder, 14 x 25 x 12 cm, rvs staal en kunsthars, 2021

Hoe kijkt de buitenwereld daar tegenaan?
‘Bij het publiek, met exposities en voor galeries maakt dat inderdaad wel uit. Die willen weten of ze te maken hebben met autonome of toegepaste kunst. Mijn ruimtelijke werk is eigenlijk meer design. Daarom past het goed bij OBJECT, de jaarlijkse expositie en designbeurs in het Rotterdamse HAKA-gebouw. Het voordeel is dat je daar heel intensief contact hebt met je publiek en direct feedback in ontvangst kan nemen.’

Wat heeft dit jaar je gebracht?
‘Ik had in galerie With Tsjalling, in Groningen een dubbelexpositie met Beth Namenwirth onder de titel Pun Intended. Ons werk past goed bij elkaar. Zij maakt humoristische schilderijen en mijn 3D werk stond daar.
Verder ben ik heel druk geweest met een immense wandtekening voor het interieur van een gebouw. Het is een kantoor van de Rijksoverheid aan de Koningskade in Den Haag. Rondom de liftpartij maakte ik op ieder van de zeventien verdiepingen een doorlopende illustratie van een boom. Op de takken is mijn mannetje druk doende met allerlei huisjes en voorwerpen. Er gebeuren dingen in de boom die verbeelden wat de afdelingen van het ministerie op die verdiepingen doen.’

Hoe ga je te werk?
‘Ik neem niet alle opdrachten aan, want ook bij illustratiewerk vind ik het belangrijk om mijn vrijheid te behouden. Ik maak bijvoorbeeld geen infographics of een illustratie waarbij ik veel uitleg moet geven. Met mijn werk wil ik bij de kijker iets bereiken: de boel net even op een ander spoor zetten. Het moet een humoristische situatie blijven, het mag niet te surreëel worden. Ik zoek het grensvlak van wat kan en wat onmogelijk is. Soms werk ik in kleur. Heel soms, als mijn mannetje meer uitdrukking nodig heeft, krijgt hij een gezicht. Maar ik vind hem zonder gezicht beter, neutraler.’

‘Doorgaans vertelt een opdrachtgever in een paar zinnen waar het artikel over gaat. Aan de hand van mijn notities ga ik vrij associëren: ik begin met de stereotypen over het onderwerp. Dan ontstaan er beelden in mijn hoofd. Zolang ze cliché blijven, zijn ze niet interessant genoeg. De crux is om net een volgende stap te zetten. Ik maak dan vier of vijf schetsen. Meestal zet ik er wat tekst bij: steekwoorden of korte zinnetjes die me weer even terugbrengen bij de kern van de opdracht. Dat geeft mij een energie die me in staat stelt de clichés te verlaten en te komen tot beelden die ik zelf nog niet ken. Dan kan ik het onderwerp draaien, waardoor een grappige twist ontstaat. Het resultaat voegt iets magisch toe aan de saaie realiteit van alledag. Met zo’n beeld geef ik de wereld net even een andere wending. Als de opdrachtgever een schets heeft gekozen, werk ik hem uit op een tekentablet. Zo beheers ik heel precies de vormen en bepaal ik de juiste dikte van de lijn.’

Boom, kunstopdracht Rijksoverheid, doorlopende tekening over 17 verdiepingen, 800 x 250 cm, acryl op muur, 2021

Wat verwacht je van je 3D werk?
‘3D is uiteraard minder vluchtig dan een illustratie voor een krant. De kijker wordt immers iedere dag opnieuw geconfronteerd met het beeld. Toch hebben mijn illustraties dezelfde inhoudelijke intentie als mijn sculpturale werk. 3D daagt me meer uit. Tekenend kan ik ieder lijntje trekken en ieder verhaal vertellen dat ik wil. Bij 3D moet ik rekening houden met de materie waarmee ik werk: MDF, een giethars op waterbasis, metaal en verf. Af en toe botst het materiaal en de uitvoering met dat wat ik in mijn hoofd heb. Ik heb mijn atelier in Kunst&Complex aan de Keileweg. Het voordeel is dat ik nu behalve mijn vader, ook medebewoners in kan schakelen om technieken en materialen onder de knie te krijgen. Ik maak ook nogal ingewikkelde sculpturen waarin een mechaniek zit: een motortje dat het sculptuur doet ronddraaien of een ventilator die de haren van mijn mannetje laat wapperen. Hun hulp kan ik ook goed gebruiken bij de productie van een WC-rolhouder die ik nu in oplage maak. Het wordt een product met het mannetje op een schommel. Ik ga het presenteren op de aanstaande OBJECT. Die staat nu gepland voor 11 t/m 13 februari 2022 in het HAKA-gebouw, Vierhavensstraat 40 Rotterdam.

Links
website Tomas Schats
Gallery Viewer
Instagram
De Raammannetjes
OBJECT
Kunst&complex

Judith Kuipéri